Yanık durumunda ilk yapılması gerekenler

YANIK TANISI, YANIK TEDAVİSİ
Deriden başlarsak vücudumuzdaki en büyük organdır. Çoğu kişi bu bilgiyi şaşkınlıkla karşılamakta. Tüm vücudumuzu saran derimiz oldukça koruyucu bir yapıya sahip. 3 kısımdan oluşmaktadır. İlk tabaka en üstte bulunan epidermis hücreleridir. Çevre ile temasta bulunur ve kanlanması yoktur. Deriye rengini veren melanin üretiminden sorumludur. Vücudumuzu korur ve yeni deri hücreleri yapımında görevlidir.

Orta tabakada bulunan dermiste ise terlemeyi sağlayan ter bezleri bulunur. Derinin kanlanması, yağ üretimi bu tabakadaki hücreler tarafından gerçekleştirilir. En altta bulunan hipodermis ise dermisin kas ve kemiklere tutunmasını sağlar. Şok absorbe eden kısım bu kısımdır. Epidermis hücreleri 5 katmandan oluşur. Bunlar stratum corneum, staratum granulosum, staratum spinosum, staratum basaledir. Staratum lucidum sadece kalın deride bulunur. Deriye rengini veren kısım basale'dir. Şu geçirmez özelliği veren kısım ise corneumdur. Epidermisten daha kalın olan ve orta tabaka da bulunan dermiste ise ter bezleri,kan ve lenf damarları, elastin lifler bulunur. Esnekliği veren elastin liflerdir. Yanık bu tabakaya indiğinde kolajen ve elastin arasında ki denge bozulur, bunun sonucu deri elastikiyeti kaybolur, skar doku oluşur. Kas ve eklemlerde limitasyon meydana gelir, eklem hareket açıklığı azalır.

Derideki diğer önemli şey Rete peg alanıdır. Epidermis ve dermis arasında bulunur. Bu alan girintili çıkıntılı özelliği ile yüzey alanını arttırır. Günlük yaşamımızda sürtünme ve friksiyonda deri gücü artar. Yanık sonucu hasarlanırsa iyileşme gecikir. Derinin başka görevleri ise ısı regülasyonu, vitamin D sentezi ve kozmetik görünümdür. Risk faktörleri yapılan araştırmalar sonucunda 5 yaş altı çocuklarda daha sık rastlanmıştır. Cinsiyet olarak kadınlarda erkeklere göre daha sık rastlanır. Sigara ve alkol kullanımı, ülkenin gelişmişlik seviyesi, meslek diğer risk faktörleridir. Sıcak ve soğuk yanığı, daha derinde oluşan elektrik yanığı, tuz ruhu vb maddelerin yol açtığı kimyasal yanık , güneş yanığı , sürtünme yanığı olarak sınıflandırılır. Yaralayıcı unsur, maruz kalınan süre, şiddeti yanık derecesi miktarını belirler. Hasar gören deri dokularının derinliğine göre yanık dörde ayrılır.

Birinci derece yanıkta hasar epidermistedir. Alt tabakalarda yanık görülmez. Su kabarcığı yoktur. Bölge de kızarıklık görülür. İkinci derece yanında epidermisin yanı sıra dermiste etkilenir. Bu alan kanlanması olan bir alan olduğu için biraz daha ciddi olabilir. Kabarcık vardır. Üçüncü derece yanında hipodermise kadar yanık inebilir. Bölge beyazdır veya kömürleşmiştir. Yağ dokusu etkilendiği için vücut ısısını korumada problem yaşanabilir. Dördüncü derece yanıkta kas ve kemikler etkilenir. Sinir sonlanmaları etkilenir. Duyu yoktur.

Yanıkta 9’lar kuralı sık kullanılır. Vücudun ne kadarının yandığı hesaplanır. Buna göre sıvı kaybı da hesaplanır. Sıvı takviyesi için önemlidir yüzde 20 hayati tehlike görülür. Bunda vücudun her bölümüne yetişkin ve çocuklarda farklı olmak üzere yüzdelikler verilir. Örneğin çocuklarda baş yüzde 18'lik dilimi oluşturur, yetişkinlerde göğüs yüzde 18’lik dilimdedir.

YANIK İLK YARDIM TEDAVİSİ

İlk yardım yanık tipine göre değişir. Halk arasında sıkça uygulanan diş macunu, yoğurt sürülmesi hatalı bilinen bilgidir. Kimyasal yanıkda akan suda seyreltilmesi gerekir. Açık yara varsa teniz bezle kapatılmalıdır. Tıbbi tedavide acil sıvı takviyesi yapılır. Hava yolu açıklığı sağlanır. Yara hemen temizlenir. Cerrahi olarak kabuk çıkarılır ve başka bölgeden deri grefti yapılır. Fizik tedavi ve rehabilitasyon amacı ise öncelikle bölgede oluşan limitasyonları açıp Neh'i kazanmaktır. 

Günlük yaşama dahil etmek, yaşam kalitesini arttırmak, sonradan oluşacak limitasyon ve komplikasyonları önlemektir. Bu amaçlar yaralanma bölgesine, şiddetine, yanığın derecesine, eşlik eden rahatsızlığın varlığına, yaşına göre modifiye edilir. Çocuk bir hasta da yanık varsa motor gelişim basamaklarının takip edildiği bir plan çizilir.

• Hastaya ilk günden itibaren pasif egzersizler yaptırılır. İlerleyen dönemlerde aktif yardımlı, aktif ve dirençli egzersizler uygulanır. Hasta ilk günler hareket edemeyeceği için pozisyonlama kontraktür oluşumunu engelleyecek şekilde olmalıdır. Ödemi azaltacak ve yumuşak dokuyu uzamış pozisyonda tutacak şekilde pozisyon verilir.

Ağrı kontrolü için gevşeme teknikleri, aromaterapi uygulanabilir. Skar dokusunun oluşumunu önlemek limitasyonun önlenmesi için çok önemlidir. Derin friksiyon masajı, seri alçılama, cerrahi uygulanabilen yöntemlerdir. Hasta taburcu olacaksa ev programı vermek, deri bakımının ve uygun kıyafetin önerilmesi, pozisyonlanmanın öğretilmesi gerekir. Masaj, rom egzersizleri hastanın evde uygulayabileceği yöntemlerdir.

Rehabilitasyonun en önemli amacı hastanın eski aktivitelerini yapabilmesi ve en kısa sürede topluma karışmasının sağlanmasıdır. Başarılı bir rehabilitasyon bunların sağlanmasıyla gerçekleşir.