Koşullu salıverilebilme için iyi halli hükümlü olma şartları

Ceza infaz kurumları yapıları gereği hürriyetin sınırlandırıldığı ve Devletin kontrolü altındaki özel alanlar olması ve dolayısı ile Devletin bu kurumda bulunanların güvenliklerini ve sağlıklarını koruma ve de disiplini tesis etme yükümlüğü bulunması karşısında hükümlülerin kurum disipline uygun hareket sergilemesi gerekmektedir. 

5275 sayılı kanunun 6.maddesinin 1. fıkrasının (g) bendinde "Hükümlünün infazın amacına uygun olarak kanun, tüzük ve yönetmeliklerin belirttiği hükümlere uyması zorunludur" aynı kanunun 26.maddesinin 1. fıkrası "Hükümlü, hapis cezasının yerine getirilmesine katlanma ve bu amaçla düzenlenen infaz rejimine uygun tutum ve davranışlar içinde bulunmakla yükümlüdür." 2.fıkrası hükümlü, ceza infaz kurumunun güvenlik ve iyileştirme programlarına tam bir uyum göstermekle yükümlüdür. Her ne amaçla olursa olsun, bilerek kendi yaşamlarını ve bedensel bütünlüklerini tehlikeye düşürecek eylemlere girişmeleri, cezanın yerine getirilmesine katlanma yükümlülüğünün ihlâli sayılır.

Hükümlünün koşullu salıverilebilmesi için öncelikle; iki şart bulunmaktadır.

Birinci olarak hükümlünün işlemiş olduğu suçun sonucunda kanunda belirtilen sürelerin ceza infaz kurumunda geçirmiş olması;

İkinci olarak hükümlü koşullu salıverilme tarihi itibari ile kaldırılmamış, kesinleşmemiş disiplin cezası olmaması, ayrıca hakkında disiplin soruşturması yürütülmekte ve koşullu salıverilme tarihi itibari ile iyi halli olup olmayacağı idare ve gözlem kurulunun takdirine bırakılmıştır.
İlk olarak hükümlünün 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 107 ve 108 maddelerinde aşağıda belirtilen sürelerin ceza infaz kurumunda infaz etmiş olması:

Madde 107- (1) Koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için mahkûmun kurumdaki infaz süresini iyi hâlli olarak geçirmesi gerekir.
(2) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmidört yılını, diğer süreli hapis cezalarına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının yarısını infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. (Ek cümleler:14/4/2020-7242/48 md.) Ancak, Türk Ceza Kanunu'nun;
(3) Koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre;
a) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuzaltı (36),
b) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz (30),
c) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuzaltı (36),
d) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuz (30),
e) Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla yirmisekiz (28), yıldır.
Örgüt faaliyeti içerisinde işlenmiş ise; 
(4) Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde
işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet hâlinde; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuzaltı (36) yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz (30) yılını, süreli hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının üçte ikisini infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. (Ek cümle:14/4/2020-7242/48 md.) Koşullu salıverilme oranı üçte ikiden fazla olan suçlar bakımından ise tabi oldukları koşullu salıverilme oranı uygulanır. Ancak, bu süreler;(2)
a) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde kırk (40),
b) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuzdört (34),
c) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla kırk (40),
d) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla Otuzdört (34),
e) Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuziki (32),
Yıldır. (Ek cümle:22/7/2010 - 6008/9 md.) Bu fıkra hükümleri çocuklar hakkında uygulanmaz.
(5) Koşullu salıverilme süresinin hesaplanmasında, hükümlünün onbeş yaşını dolduruncaya kadar infaz kurumunda geçirdiği bir gün, iki gün olarak dikkate alınır. 
(6) Koşullu salıverilen hükümlünün tâbi tutulacağı denetim süresi, yukarıdaki fıkralara
göre infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre kadardır. Ancak süreli hapislerde hakederek tahliye tarihini geçemez.
(16) 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, "Devletin
Güvenliğine Karşı Suçlar" başlıklı Dördüncü Bölüm, "Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar" başlıklı Beşinci Bölüm, "Milli Savunmaya Karşı Suçlar" başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi dolayısıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde, koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz.

Hükümlülerin cezalarını infaz etmek ceza infaz kurumunda kaldığı süre zarfında kurumların dört temel ilke doğrultusunda işleyişini sürdürmektedir. Bu ilkeler adalet, güvenlik, düzen ve disiplindir. Kurumlar bu dört ilke doğrultusunda işleyişini sürdürmekte, kurumlarda barındırılan hükümlü ve tutukluların bu ilkeleri bozucu tutum ve davranışlar neticesinde 5275 sayılı kanununda yapılan eylem neticesinde 

a) Kınama.
b) Bazı etkinliklere katılmaktan alıkoyma.
c) Ücret karşılığı çalışılan işten yoksun bırakma.
d) Haberleşme veya iletişim araçlarından yoksun bırakma veya kısıtlama.
e) Ziyaretçi kabulünden yoksun bırakma.
f) Hücreye koyma 
Disiplin cezaları verilmektedir.

Disiplin cezaları infaz edildikten ve kanunda belirtilen yasal kaldırma süre zarfında hükümlü hakkında iyi hallilik verilir.

Hükümlünün şartla tahliye olabilmesi için "iyi halli" olmasının gerektiği, iyi halli olmayan hükümlülerin bihakkın tahliye tarihinden önce salıverilmesinin mümkün olmayıp, hükümlünün 5275 sayılı yasanın 107 ve 108. Maddeleri uyarınca belirlenen koşullu salıverme tarihine göre koşullu salıverilmesine ilişkin talebini Mahkemesi'ne iletebileceği ve Mahkemece mevcut infaz dosyası kapsamında şartla salıverilip salıverilmeyeceğine karar verebilecektir.

Hükümlülerin ceza infaz kurumunda kanunda belirtilen süreleri ceza infaz kurumunda iyi halli olarak infaz etmesi ayrıca bu konu hakkında ceza infaz kurumu idare ve gözlem kurulu tarafından, disiplin kurulunun görüşü alınarak iyi hal kararı verilebileceği gibi şartları uymayan hakkında alınacak kurul kararı hükümlüye tebliğ edilerek 4675 sayılı İnfaz Hakimliği kanunu kapsamında infaz hakimliğine itiraz edebilmektedir. 

İdare ve Gözlem Kurulu kararı (7242 sayılı kanun öncesi): Kurum müdürünün başkanlığında, gözlem ve sınıflandırmadan sorumlu ikinci müdür, idare memuru, cezaevi tabibi, psikiyatrist, bir psikolog ve psiko-sosyal yardım servisinde görevli diğer unvandan bir personel, öğretmen, infaz ve koruma başmemuru ile kurum müdürü tarafından teknik personel arasından seçilen bir görevliden oluşur.

7242 sayılı kanun sonrası; 01/01/2021 tarihinden itibaren idare ve gözlem kurulu  5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun 89/3. Maddesi  "Toplam on yıl ve daha fazla hapis cezasına mahkûm olanlar ile terör suçları, örgüt kurmak, yönetmek veya örgüte üye olmak suçları, örgüt faaliyeti kapsamında işlenen suçlar, kasten öldürme suçları, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar ve uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarından mahkûm olanlar hakkında yapılacak açık ceza infaz kurumuna ayırmaya, denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezanın infazına ve koşullu salıverilmeye ilişkin değerlendirmelerde idare ve gözlem kuruluna Cumhuriyet başsavcısı veya belirleyeceği bir Cumhuriyet savcısı başkanlık eder. Ayrıca, idare ve gözlem kuruluna Cumhuriyet başsavcısı tarafından belirlenen bir izleme kurulu üyesi ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı il veya ilçe müdürlükleri tarafından belirlenen birer uzman kişi katılır. 

Bu nedenle İdare ve Gözlem Kurulu 7242 sayılı kanun ile 10 yıl üzeri (adli) hapis cezası, örgüt ve terör suçları, uyuşturucu, cinsel suçlar, kasten öldürme suçlarında idare ve gözlem kurulunun başkanlığını Cumhuriyet Başsavcısı veya belirleyeceği Cumhuriyet Savcısı başkanlık edecek ayrıca izleme kurulundan üye, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı'ndan birer uzmanda katılarak, iyi hal ve açık ceza infaz kurumuna ayırmada görüş bildirerek oy birliğiyle veya oy çokluğuyla karar verilecektir.
Yeni kurulun toplanmasında hükümlü hakkında ani gelişen mahsup veya infaz durdurma gibi durumlarda toplanıp karar verilmesi veya acil durumlarda nasıl bir uygulama veya yol izleneceği konusunda tereddütler olmaktadır. Bu tür ani gelişmelerde nasıl bir yol izleneceği kanun yürürlüğe girmeden önce netliğe kavuşturulmalı aksi takdirde kurulun toplanması karar alınması hükümlüleri mağdur edecektir. Bu kurulun çalışma şekilleri netliğe kavuşturularak tereddütler giderilmesi gerekmektedir