Kıdem tazminatı nedir, nasıl hesaplanır?

Medyada sık sık duyduğumuz kıdem tazminatı; işçinin, iş akdinin haklı bir neden olmaksızın yahut da geçerli nedenle iş akdinin feshedildiği hallerde, her kıdem yılı karşılığı olarak ortalama otuz günlük brüt ücrete karşılık gelecek şekilde hak kazanılan bir tazminat türüdür. Kıdem tazminatını işçi, koşulları oluştuğu takdirde işyerinde çalıştığı süre zarfında hak ettiği kıdem kadar alır. Kıdem tazminatının düzenlenmesinin nedeni, işçinin yıllarca düzenli ve özverili bir şekilde çalıştığı iş yerinde işverenin işlerinin yürümesini sağlıyor olmasıdır.

İşçinin Kıdem Tazminatı Alabilmesinin Şartları Nelerdir?
Elbette işçinin kıdem tazminatı alabilmesi için belli bazı şartlar öngörülmüştür. Bu şartlar 4857 sayılı Kanunda düzenlenmiştir. Bunları sıralayacak olursak:

1-) 4857 sayılı İş Kanunu’na göre İşçi Olmak
İş Kanunu m.2’ye göre bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denilir. Bu sözleşmenin yazılı veya sözlü olması önemli değildir. Bununla birlikte bazı meslek grupları kıdem tazminatının dışında bırakılmıştır.

Bu gruplar aynı kanunda 14. Maddede sayılmıştır:
-Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar,
-50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde çalışanlar,
-Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,
-Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde çalışanlar,
-Ev hizmetlerinde çalışanlar,
-Çıraklar,
-Sporcular,
-Rehabilite edilenler,
-Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu’nun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlar.

2-) Bir Yıl Çalışma Şartı
İşçinin kıdem tazminatını hak edebilmesi için aynı iş verinin işyerinde veya iş yerlerinde en az bir yıl süreyle çalışması gerekir. Önemli olan işçinin bir yılı doldurmasıdır. İş verenin farklı şirketlerinde çalışmış olsa bile bir yılı doldurduğu takdirde diğer şartların oluşmasıyla birlikte kıdem tazminatına hak kazanmış olur.

3-) Haklı Fesih Şartı
Kıdem tazminatının söz konusu olabilmesi için işçi ve işveren arasında akdedilen sözleşmenin mutlaka belirsiz süreli olması gerekir. Belirli süreli sözleşmelerin bitimi halinde kıdem tazminatına hak kazanılması mümkün değildir. İşçinin belirsiz süreli bir sözleşmeyi haklı nedenle fesh etmesi halinde kıdem tazminatı gündeme gelebilir. İşveren tarafından haklı nedenle bir fesih söz konusu olmuşsa artık işçi lehine kıdem tazminatına hükmedilmesi mümkün değildir. Aynı şekilde işçinin haksız bir nedenle iş akdini fesh etmesi halinde de kıdem tazminatına hak kazanmaz. Ancak işveren iş akdini haksız yere fesh etmişse elbette ki işçi lehine kıdem tazminatı yine doğacaktır.

Bu şartların oluşması halinde işçi lehine kıdem tazminatına hükmedilmesi gerekir.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatının nasıl hesaplanması gerektiği İş Kanunu m.14’te düzenlenmiştir. Kanundaki düzenlemeye göre kıdem tazminatı hesaplaması son ücret üzerinden yapılır. İşçinin son aldığı ücrete yol, yemek, sosyal yardım (eğitim, konut vs.) gibi haklar da ilave edilir ve bulunan brüt ücret üzerinden hesaplama yapılır.

Kıdem Tazminatı Hakkı Zamanaşımı Süresi Ne Kadardır?
Usul esasa mukaddemdir. Bu nedenle süreler de oldukça önemlidir. İşçinin işverenden kıdem tazminatı talep edebilmesi için iş akdinin feshinden itibaren beş yıllık bir süresi vardır. Bu süre hak düşürücü bir süre olma özelliğine haizdir. Yani işçinin beş yıl içerisinde muhakkak bu talebini usulüne uygun olarak ilerini sürmesi gerekir. Aksi takdirde alacağına kavuşması mümkün değildir.

Kıdem Tazminatında Görevli ve Yetkili Mahkeme Neresidir?
İşçinin işverene karşı ileri süreceği kıdem tazminatında ilgili davayı açması gereken mahkeme özel görevli mahkemelerden İş mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise işçinin işini görmüş olduğu yer mahkemesidir.