Irak'ta General Kasım dönemini kapatan "8 Şubat darbesi" Baas'a iktidar yolunu açtı

HAYDAR KARAALP - Irak'ta kanlı bir darbeyle iktidara gelen ve kraliyet dönemini sona erdiren General Abdulkerim Kasım, 8 Şubat 1963’te bu kez Baas Partisi destekli askerlerin desteğiyle devrildi.

Kasım'ın devrildiği 8 Şubat olayları Irak'ta uzun yıllar sürecek Baas iktidarına kapı araladı. Baas'ın tek başına yönetimi ele geçirmesi ise 1968'de oldu.

General Abdulkerim Kasım, yakın dönem Irak siyasi tarihinin önemli figürleri arasında yer alıyor.

Kasım ve asker arkadaşlarının 14 Temmuz 1958'de başlattığı darbe sonucu Irak'ta monarşi sona erdi. Kral 2’nci Faysal ve ailesiyle Başbakan Nuri el-Said'in öldürüldüğü darbenin ardından ülkede cumhuriyet dönemine geçildi. General Kasım da kraliyet sonrası ülkenin ilk Başbakanı oldu.

Abdulkerim Kasım 1963 öncesinde defalarca darbe ve suikast girişimleriyle devrilmek istense de bu teşebbüsler başarılı olmadı. Ülke içinde muhalefetle karşılaşan Kasım'ın dış desteği de giderek azalıyordu. Kasım, Kuveyt'i Irak'a katmak isteyince Irak-Kuveyt ilişkileri bozuldu. Ayrıca Kuveyt'in bağımsızlığını destekleyen Lübnan, Tunus, Ürdün, İran ve ABD ile ilişkilerde de durgunluk yaşandı.

Baas Partisi ve Arap milliyetçisi askerlerin 8 Şubat 1963'te başlattığı darbe girişimi 5 yıllık Kasım iktidarının sonu oldu. Kasım karşıtı generaller, hava kuvvetlerine ait askeri uçaklarla Kasım'ın komuta merkezi olarak kullandığı Savunma Bakanlığı ve bazı önemli askeri kurumları bombaladı. Kasım, darbenin ertesi günü yurt dışına sürgün edilmeyi teklif etse de dönemin darbeci generallerinin yer aldığı "Devrim Konseyi Komutanlığı"nca idam edildi.

Kasım'ın devrilmesinde öncü rolü ise yardımcısı ve İçişleri Bakanı Albay Abdusselam Arif üstlendi. Arif, Kasım sonrasında 1963-1966 yıllarında Irak Cumhurbaşkanı ve Silahlı Kuvvetler Komutanı görevlerini yürüttü.

- "Kasım dış dengeleri gözetmeyerek kendini çıkmaza soktu"

Modern Irak Siyasi Tarihi Uzmanı Dr. Muayyed el-Vendavi, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Kasım'ın devrilmesinde iç ve dış etkenlerin bulunduğunu söyledi.

Vendavi, "14 Temmuz 1958'de Kasım önderliğinden yapılan değişiklik ve Kraliyet döneminin sonlandırılması Abdulkerim Kasım'ın Irak'ta dönemin Komünist Partisi desteğiyle iktidarı ele geçirmesine neden oldu. O dönem Kasım, kendine muhalif Baas ve Arap milliyetçisi generalleri tasfiye etti. Kasım'ı destekleyen komünistler, Irak hükümetini Batı ile ittifaktan uzaklaştırıp Sovyetler Birliği'ne yakın olmasını sağladı. Batı da, Irak'ın Sovyetler Birliği'ne yakın olmasını istemeyecekti. Böylece dış politika vizyonu ve öngörüsü zayıf olan Kasım, dış dengeleri gözetmeyerek kendini çıkmaza soktu." değerlendirmesinde bulundu.

- "8 Şubat Hareketi'ne 'devrim' diyemeyiz"

Irak'ta General Kasım dönemini kapatan 8 Şubat olaylarının "devrim" olarak adlandırılamayacağını kaydeden Vendavi, bunun ordunun Baas Partisi desteğiyle yaptığı bir "askeri hareket" olduğunu ifade etti.

Iraklı siyasi tarih uzmanı, şunları söyledi:

"8 Şubat Hareketi, dönemin askeri müessesesinde görev yapan Arap milliyetçisi generallerin önderliğinde başlatılmıştı. Bu generaller aracılığıyla Abdulkerim Kasım rejimi devrilerek yeni bir siyasi düzene geçilmişti. Ancak bu siyasi düzen uzun sürmedi çünkü siyasi, toplumsal ve ekonomik olarak hiçbir başarı kaydedilemedi. O yüzden 8 Şubat Hareketi'ne 'devrim' diyemeyiz."

Kasım'ın net bir siyasi vizyona sahip olmadığını savunan Vendavi, "Ordudaki generaller genelde siyasi hegemonya peşinde olur ve bu da siyasi rejimi yönetme becerileri olmadığı için geniş toplumsal sorunlara yol açar. Kasım rejimi de uygulanacak şeffaf ve net düşünce ve proje sahibi değildi. Kasım döneminde geniş toplumsal değişiklikler de oldu. Mesela aşiret yapılanmaları (yasa çıkarılması), köy ve şehir arasındaki ilişki meselesi ve petrol gelirlerinin artışı gibi olumlu şeyler de yaşanmadı değil. Ancak Kasım döneminde aynı zamanda Baasçılar ile komünistler arasında çekişme ve Arap-Kürt çatışması yeniden patlak verdi." dedi.

Vendavi, Irak'ı Doğu Bloku'na yakınlaştırmak istese de Abdulkerim Kasım'ın "Batı'nın desteğiyle devrildiğine" ilişkin ne İngiliz ne de ABD arşivlerinde kanıt bulunmadığını sözlerine ekledi.

- "Kasım, siyasi çevrelerden ve halktan kopuktu"

Irak'ta 1963'te yaşananların tanığı gazeteci Şamil Abdulkadir de General Kasım dönemini kanlı şekilde bitiren 8 Şubat Hareketi'ne iç ve dış bazı etkenlerin neden olduğunu söyledi.

Abdulkadir, "General Kasım, 14 Temmuz 1958'de kraliyeti devirerek ele geçirdiği yönetimde 'tek adam rejimi' inşa etti. Kasım iktidarında sokak da sağ ve sol olarak ikiye ayrılmış, Kerkük, Musul ve diğer bazı bölgelerde katliamlar yaşanmıştı. Abdulkerim Kasım, siyasi çevrelerden ve halktan kopuktu. General Kasım, anayasal bir düzene geçilmesinde de başarılı olamadı. Kasım'ın devrilmesi, Baas'ı iktidara taşıdı ve uzun yıllar Irak'ta yönetimde bulunmasına neden oldu." diye konuştu.

8 Şubat Hareketi'nin "devrim" değil ordu güçlerinin kullanıldığı "askeri darbe" olduğunu söyleyen Abdulkadir, buna Baas Partisi destekçileri ve Mısır'daki Cemal Abdulnasır yanlısı Arap milliyetçilerinin de destek verdiğini ifade etti.

- "Kasım, darbecilerin kurduğu mahkemede hızlıca yargılanarak idam edildi"

Irak'ta 60 yıl önceki 8 Şubat olaylarına tanıklık eden 1943 doğumlu Hacı Muhammed Hacı Zibale, Baas destekli askerlerin yaptığı darbeyi dün gibi hatırladığını belirtti.

AA muhabirine konuşan Zibale, "8 Şubat sabahı uçaklar alçak uçuş yapmaya başladı. İlk olarak evimize ve iş yerimize yakın olan General Kasım'ın da sık sık geldiği Savunma Bakanlığı binası havadan vuruldu. Daha sonra Kasım karşıtı Ulusal Muhafız Güçleri'nden oluşan kişiler sokakları doldurmaya başladı. O sırada Kasım'ı desteklemek için sokağa çıkan halkla bu güçler arasında çatışmalar yaşandı. Savunma Bakanlığı saldırısı devam ederken, televizyon binasını ele geçiren darbeciler 'diktatör Abdulkerim Kasım'ı ele geçirdik' diye duyuru yapmaya başladı. Ancak General Kasım darbe günü Savunma Bakanlığı binasında değildi." dedi.

Darbeyle alaşağı edilen Kasım'ın 9 Şubat sabahı kurmaylarının uyarılarına rağmen Savunma Bakanlığı binasına geldiğini aktaran Hacı Zibale, bunun General Kasım'ın yakalanıp idam edilmesine neden olduğunu söyledi.

Kasım'ın komuta merkezi olarak kullandığı Savunma Bakanlığı binasının 9 Şubat'ta havadan ve karadan darbecilerin saldırısına uğradığını kaydeden Zibale, sözlerine şöyle devam etti:

"9 Şubat günü hem Kasım desteklisi gruplar hem de darbecilerin direnişi saatlerce devam etti. Kasım karşıtı askerler sokaklarda rastgele ateş açıyordu. O sırada sokakta Kasım'ın posterlerini taşıyan bazı askeri araçlar görülmeye başladı. General Kasım'a destek verdiği düşünülen bu araçlar Savunma Bakanlığı binasına girdi ve o sırada Kasım yakalanıp televizyon binasına götürüldü. General Kasım bindirildiği araçtan halka 'zafer işareti' yapıyordu. Ancak televizyon binasına götürülen Kasım, darbecilerin kurduğu mahkemede yaklaşık 15 dakika süreyle hızlıca yargılanarak arkadaşlarıyla beraber idam edildi. Abdulkerim Kasım ve arkadaşlarının infaz fotoğrafları daha sonra televizyondan yayımlandı ve böylece Kasım iktidarı sona ermiş oldu."

Hacı Zibale, idam edildikten sonra Kasım'ın cesedinin darbeci askerler tarafından Bağdat civarındaki Diyala Nehri'ne atıldığı yönünde iddiaların konuşulduğunu sözlerine ekledi.

- Baas 1968'de yönetimi tam anlamıyla ele geçirdi

Irak'ta Baas Partisinin desteğini alarak Kasım'ı deviren 8 Şubat Hareketi'nin öncüsü Abdusselam Arif, cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturdu. Baas lideri Ahmed Hasan el-Bekir ise başbakan oldu.

Ancak darbeden yaklaşık 9 ay sonra Arif ile Baasçıların arası açıldı. Parti içindeki bölünmeden de yararlanan Arif, Baasçıları tasfiye etti.

Abdusselam Arif'in 14 Mayıs 1966’da bir helikopter kazasında ölmesinin ardından yerine kardeşi Abdurrahman Arif geçti.

Baas, 17 Temmuz 1968’de Abdurrahman Arif’e darbe yaparak iktidarı tek başına ele geçirdi. Darbenin başındaki Ahmed Hasan el-Bekir ve ardından Saddam Hüseyin, Irak'ı uzun yıllar demir yumrukla yönetti.