Cezaevlerinde uygulanan yeni tahliye sisteminde yaşanılan sorunlar

YENİ TAHLİYE SİSTEMİNDE YAŞANAN SORUNLAR - Ülkemiz ceza infaz sisteminde 01 Ocak 2021 tarihinden itibaren yeni bir sistemi geçilmiştir. 7242 sayılı kanun ile 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 89. Maddesinde değişiklik yapılmış, hükümlülerin koşullu salıverilme, açık ceza infaz kurumuna ayrılma ve kalan cezasını denetimli serbestlik sistemi ile infaz edebilmesi için iyi hal sistemi değiştirilmiştir. Toplam 10 yıl ve üzeri cezası olanlar ile, uyuşturucu, cinsel, kasten öldürme, organize ve terör suçlarından hükümlü olanlar hakkında iyi hal kararı verilmesinde idare ve gözlem kurulunun başkanlığını Cumhuriyet Başsavcısı veya görevlendirileceği bir Cumhuriyet savcısı, Aile Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve İzleme Kurulundan bir üye ile ceza infaz kurumunun mevcut kurul üyelerinden oluşan özel yetkili kurul tarafından iyi hallilik verilip verilmeyeceğine karar vermektedir.

İlk zamanlarda sistemin yeni olması, uyap sisteminin yeni sisteme entegre olmaması, sistem faaliyete geçmeden personele yeteri kadar eğitim ve bilgilendirme yapılmadan sistem uygulamaya konulmuştu. Eğitimin verilememesinin nedenleri arasında covid-19 sürecide yer alıyor. Sistemin teknik alt yapısından kaynaklanan sorunların yanı sıra sistem hakkında detaylı bir bilgilendirme ve açıklama yapılmadan deneme - yanılma yöntemi ile uygulanmaya devam edildiği anlaşılıyor.

Sisteminin teknik, kurul üyeleri, görevli personel, hükümlü yakınları hem de mevzuattan kaynaklanan eksikleri sık sık dile getirmekteyiz. Amacımız sistemin daha iyi hale gelmesi, yani sadece eleştiri yapmıyoruz...

Bilindiği gibi cezayı sadece hükümlü ve tutuklu çekmemektedir. Mahkum cezayı ailesi, arkadaşları, sevdikleri ile birlikte beraber çekmektedirler. İnfazın amacı toplumu suçludan - suçtan korumak, suçluyu yeniden kazanmayı hedeflemektir. Cezaevinden tahliye olan bir kişinin bile topluma yeniden kazanılması büyük önem taşımaktadır.

Öncelikli olarak 7242 sayılı kanun öncesi ve sonrasını değerlendireceğiz;
7242 sayılı kanun ile değiştirilmeyen 5275 sayılı kanunun 89. Maddesi; Hükümlünün, Kanunun 107 nci maddesinde öngörülen süreleri, ceza infaz kurumlarının düzen ve güvenliği amacıyla konulmuş kurallara içtenlikle uyarak, haklarını iyi niyetle kullanarak, yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirerek geçirmiş ve uygulanan iyileştirme programlarına göre de toplumla bütünleşmeye hazır olduğunun disiplin kurulunun görüşü alınarak idare kurulunca saptanmış bulunması gerekir... hükmü yer alırken,

7242 sayılı kanun ile değişen 5275 sayılı kanunun 89. Maddesi:
(1) Hükümlüler, ceza infaz kurumlarında bulundukları tüm aşamalarda, ceza infaz kurumlarının düzen ve güvenliği amacıyla konulmuş kurallara uyup uymadığı, haklarını iyi niyetle kullanıp kullanmadığı, yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirip getirmediği, uygulanan iyileştirme programlarına göre toplumla bütünleşmeye hazır olup olmadığı, tekrar suç işleme ve mağdura veya başkalarına zarar verme riskinin düşük olup olmadığı hususlarında idare ve gözlem kurulu tarafından iyi hâlin belirlenmesine esas olmak üzere en geç 6 ayda bir değerlendirmeye tabi tutulur.

(2) Birinci fıkra uyarınca yapılacak değerlendirmede, infazın tüm aşamalarında hükümlülerin katıldığı iyileştirme ve eğitim-öğretim programları ile spor ve sosyal faaliyetler, kültür ve sanat programları, aldığı sertifikalar, kitap okuma alışkanlığı, diğer hükümlü ve tutuklular ile ceza infaz kurumu görevlileri ve dışarıyla olan ilişkileri, işlediği suçtan dolayı duyduğu pişmanlığı, ceza infaz kurumu kuralları ile kurum bünyesindeki çalışma kurallarına uyumu ve aldığı disiplin cezaları dikkate alınır.

(3) Toplam 10 yıl ve daha fazla hapis cezasına mahkûm olanlar ile terör suçları, örgüt kurmak, yönetmek veya örgüte üye olmak suçları, örgüt faaliyeti kapsamında işlenen suçlar, kasten öldürme suçları, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar ve uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarından mahkûm olanlar hakkında yapılacak açık ceza infaz kurumuna ayırmaya, denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezanın infazına ve koşullu salıverilmeye ilişkin değerlendirmelerde idare ve gözlem kuruluna Cumhuriyet başsavcısı veya belirleyeceği bir Cumhuriyet savcısı başkanlık eder. Ayrıca, idare ve gözlem kuruluna Cumhuriyet başsavcısı tarafından belirlenen bir izleme kurulu üyesi ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı il veya ilçe müdürlükleri tarafından belirlenen birer uzman kişi katılır.

Yeni tahliye sisteminden önce mevcut uygulamada disiplin durumu tahliye veya açık ceza infaz kurumuna ayrılma gibi durumlarda iyi halli ise infaz şartları tutuyorsa işlem yapılmaktaydı. Eski sistemde hükümlünün disiplin durumu olarak kesinleşmemiş, kaldırılmamış herhangi bir disiplin cezası yok ise iyi halli olarak değerlendirilerek işlem yapılmakta, aksi şekilde işlem tesis edilmesi eski mevzuata göre mümkün değildir.

Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmeliğin 110. Maddesine göre; (1) Gözlem ve sınıflandırma formunda yazılı olup da henüz kaldırılmamış disiplin cezası bulunan hükümlü hakkında iyi hâl kararı verilemez. Hükümlünün iyi hâline ilişkin değerlendirme, ancak daha önceden verilmiş olup da disiplin cezası infaz edilmiş ve bu cezası kaldırılmış olanlar hakkında yapılabilir. (2) Hükümlünün, disiplin cezasını gerektiren bir eylemi işlemiş olmasına rağmen, koşullu salıverilme tarihinde bu eyleminden dolayı disiplin soruşturması henüz sonuçlandırılmayanlar hakkında iyi hâl kararının verilip verilmemesi idare ve gözlem kurulunca takdir edilir.

Yeni tahliye sisteminde; hükümlünün ceza infaz kurumunda kaldığı süre zarfında 6 ayda bir durumu değerlendirilip, sonucunda genel bir değerlendirme yapılıp iyi hallilik veya iyi halli olmadığı yönünde bir karar verilmektedir. Bu kararlar çoğu zaman sistemin tam ve net olmayışı, mevzuat eksikliği ve akabinde kurul üyelerinin tutum ve davranışa göre farklı uygulanmaktadır.

Sistem hakkında gelen şikayetler ve öneriler:
Terör ve örgütlü suçların fazla olduğu Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumlarında verilen puanların düşük kaldığı kamuoyuna sıklıkla yansıyor. Bu cezaevlerinde kalan
suç grupları iç hizmetlerde çalıştırılmadığı gibi bu kurumlarda diğer adli hükümlülerin kaldığı kurumlara göre kurum ve personel güvenliği olmak üzere, kurumun işleyiş ve düzenini bozucu eylemlerde bulunulmaması için sıkı infaz rejimi uygulanmakta olduğu bu nedenle mevcut gelişim değerlendirilmesi sisteminde puanların düşük olduğu, ikinci bir talimata kadar 6 aylık değerlendirmelerde puanların kararlara yazılmadığı, yazılma gerekçesi covid-19 salgını nedeniyle etkinliklerin yapılamaması olarak değerlendirilmiş ise de belirtilen suçlardan hükümlü olanların normalleşme döneminde de puanlarının düşük olacağı bu durumun başka sorunlara sebebiyet vereceğini düşünmekteyiz.

En çok sorulan terör ve örgütlü suçlardan 6 aylık değerlendirme, açık ceza infaz kurumuna ayrılma ve denetimli serbestlik ile kalan cezasını infaz etme gibi durumlarda terör ve örgütlü suçlardan hükümlü olanların örgütten ayrılmadığı veya beyan vermiş ise de kurul tarafından ayrılmadığı yönünde karar verilenler hakkında herhangi bir disiplin cezası bulunmasa bile tarafsız konumda olmadığından iyi hallilik verilmediği yönünde karar verildiği yönünde çok sık sorular gelmektedir. Eski sistemde bilindiği üzere disiplin durumunda herhangi bir sıkıntı yok ise hükümlü hakkında disiplin kurulunun görüşü alınarak, idare ve gözlem kurulunca iyi hallilik verilmektedir. Mevzuatta "işlediği suçtan dolayı duyduğu pişmanlığı"yer alması sebebi ile kurul tarafından disiplini olmasa bile örgütsel tutum ve davranışı neticesinde iyi hallilik verilmeyebilir.

Terör ve örgütlü suçlardan hükümlü olanlar hakkında servislerin doldurduğu gözlem ve gelişim değerlendirme raporlarının çoğunlukla adli hükümlülere yönelik olduğundan örgütsel tutum ve davranışları değerlendirilemediğinden iyi hallilik değerlendirilmesinde gerekçe olarak gösterilmediği verilen olumsuz kararların iptaline neden olmaktadır.

(bizlere mesaj olarak gönderilen sorunların başında) İdare ve gözlem kurulu tarafından koşullu salıverilmesi konusunda iyi hallilik verilmeyenler hakkında 6 ay veya en fazla 1 yıl sonra tekrar değerlendirilmesi yönünde karar alınanlar, bu kararların kesinleşmesi sonrasında, ceza infaz kurumu infaz bürosu personellerinin yeni müddetname tanzim için infaz savcılığına talepte bulunulduğu ancak savcılıkların yeni müddetname tanzimi yapmayarak dosyayı iade ettiği, yeni müddetname tanzimi yapılamadığından uyap sisteminden  tahliye takibi yapılamadığı başta olmak üzere, cezaevi personeli ile hükümlüler arasında sorunların yaşandığı;

Toplumda yaşanan olaylar neticesinde idare ve gözlem kurulu üyeleri yeni sistemde kişinin işlemiş olduğu suçu ön planda tutması sebebi ile genellike iyi hal kararı verilmesinin azaldığı biliniyor.

Kamuoyunda, tahliye edilen bir kişinin yeniden suç işlemesi halinde iyi hal verilen kurul üyeleri hakkında kamuoyu baskısı ve akabinde soruşturma açılması sebebi ile idare ve gözlem kurulu üyeleri iyi hal vermeden yana olmadığı değerlendiriliyor.

Cumhuriyet savcısının başkanlık ettiği kurullarda, Cumhuriyet savcılarının diğer üyelerden önce kararını açıkladığı ve bununla birlikte etkile kurul üyelerinin kararlarının etkilendiği sıkça dile getiriliyor.

İdare ve Gözlem Kurulu Bürosunda görevli cezaevi personelinin uyap rolünde kısıtlamaların olduğu hükümlülerin dava dosyası, diğer kararlar ve müddetname gibi evrakları açamadığı, örneğin sakıncalı mektup değerlendirme kararı gibi farklı bir takım kararlar istendiği bu evrakların sadece infaz bürosu rolünde göründüğünden toplantılarda sıkıntı oluştuğundan personel sadece idare ve gözlem kurulu bürosu ekranını  karar yazmakta kullandığı, yeni sistemde personel görevlendirilen ve tanınan rolün infaz bürosundan devam etmesi gerektiği konusunda talepler gelmektedir.

Yönetim servisinden en yüksek puan iç hizmetlerde ve işyurdu atölyelerinde çalışmak yönetim servisinin puanlama kriterinde büyük öneme sahip ancak örgüt faaliyeti, uyuşturucu, cinsel suçlar ve terör suçlarından hükümlü olanlar iç hizmetlerde ve iş yurdu atölyelerinde mümkün mertebe çalıştırılmamaktadır. Bu nedenle yönetim servisinden gelişim değerlendirmede yeterli puan alamayacaktır. Eşik puan sisteminin suç türüne göre belirlenmesi gerekmektedir.

Yeni tahliye sisteminin en büyük sıkıntısı personel ve teknik alt yapı oluşmadan bir anda devreye sokulması, yaşanan sorunların deneme - yanılma yöntemi ile çözüme kavuşturulmasını yanı sıra karar verecek kişilerin görüşlerinin alınmadan merkezden yapılması sonucu taşrada uygulama esnasında sıkıntılarını da beraberinde getirmiştir. Bu sistem faaliyete girmeden önce personel ve üyelerin görüşü akabinde eğitim verilmesi gerekmektedir. Hükümlü ve ceza infaz kurumları için hayati önem arz eden konu hakkında daha titiz davranılması gerekmekte olduğu, sistem hakkında taşradan geri bildirim alınması aksak yönlerinin tespit edilerek giderilmesi için gerek mevzuat gerekse teknik olarak çözüme kavuşturulmalıdır. Gelinen nokta da bu haliyle görünen o ki hükümlülerin koşullu salıverilmesi yaşanan olaylar nedeniyle çok zor olacaktır. Sisteme yapılacak bazı ufak dokunuşlar ile dünyaya örnek bir sistem haline geleceği, bazı ülkelere rol/model olacağı biliniyor. adalet.tv / özel haber